Elias - the making of ... 10

Mendelssohn en de Elijah (1)

In de West-Europa heeft ieder land zijn eigen koorcultuur én uitvoeringspraktijk. In Nederland worden die gedomineerd door de Matthäus-Passion. Voor veel koren is het een must (of een automatisme) om dit meesterwerk van Bach in de lijdenstijd te kunnen zingen. In Engeland wordt de koorcultuur én de uitvoeringspraktijk gedomineerd door de Messiah van Händel, met direct op de tweede plaats de Elias. Martin ontvangt vanuit Engeland regelmatig reclamefolders voor koorzangers om mee te doen aan uitvoeringen van de Elias aldaar. En dat wekt natuurlijk zijn interesse.

Eerst een paar feiten op een rijtje.
In 1829 dirigeert de net twintig jaar geworden Felix Mendelssohn Bartholdy in Berlijn de Matthäus-Passion van Bach. Het is de eerste uitvoering ervan na de dood van Bach in 1750. In 1833 wordt Mendelssohn benoemd tot artistiek leider en dirigent van het muziekfestival in Düsseldorf. Daar kan hij de grote oratoria van Handel (Messiah) en Haydn (Jahreszeiten, Schöpfung) uitvoeren. Het inspireert hem tot het componeren van zijn eerste, eigen grote oratorium Paulus. In 1836 dirigeert Mendelssohn zelf de eerste uitvoeringen ervan in Düsseldorf. Paulus is een groot succes en hij neemt dit oratorium mee naar Engeland waar hij het in 1837 in Birmingham ook weer met succes uitvoert.

Door dit alles gestimuleerd zet hij zich direct aan het componeren van een nieuw oratorium. Voor het onderwerp valt zijn keuze op de oudtestamentische profeet Elia.  Helaas blijkt de voorgenomen samenwerking met zijn vriend en librettist Klingemann niet te werken. Ook de samenwerking met zijn eerdere librettist van Paulus, Julius Schubring, levert niet op wat hij wil. Zijn plan voor een oratorium over Elia raakt in de slop. 8 jaren gaan voorbij zonder dat resultaat wordt geboekt. In oktober 1845 aanvaardt Mendelssohn in Engeland de opdracht om zijn oratorium over Elia af te maken, zonder daarbij toezeggingen te doen over de planning ervan. Het moet echter wel in augustus 1846 voor het eerst uitgevoerd kunnen worden tijdens het Birmingham Festival. Weer zoekt Mendelssohn de samenwerking met Schubring, maar nu ontstaan er grote theologische verschillen van inzicht over het slot van de Elias. Een bijkomend probleem is dat Mendelssohn componeert op basis van Duitse bijbelteksten, maar dat alles ten behoeve van de première in Birmingham in het Engels moet worden ‘overgezet’. Mendelssohn zet door en maakt het karwei alleen af.

Op 26 augustus 1846 vindt de première plaats. Hij werkt daarbij met een koor van 271 zangers, te weten 79 sopranen, 60 mannelijke alten (door Mendelssohn aangeduid als bearded altos, 60 tenoren en 72 bassen. Het orkest telt 125 musici. Er zijn 2000 bezoekers in Birmingham Town Hall. Het succes is overweldigend. Acht nummers moeten worden herhaald (encored = op z’n Hollands: ge-bis-seerd). In de Illustrated London News verschijnt in 1874 een tekening van dit concert (zie boven). In april 1847 volgen nog eens zes even succesvolle uitvoeringen van Elijah in London, Manchester en weer Birmingham, waarna Hamburg, Berlijn en Wenen bij hem aandringen om het werk nu ook daar te komen uitvoeren. Tien dagen voor de eerste uitvoering ervan in de Duitse taal, die namelijk gepland staat voor 14 november 1847 in Wenen, sterft Mendelssohn, zonder dat hij deze versie heeft kunnen horen.

In de komende augustusmaand is het 170 jaar geleden dat Elijah in Birmingham in première ging. De Summer School of Warwick University organiseert een koorstudieweek (met van alles erop en eraan) die wordt afgesloten met de uitvoering van Elijah in Birmingham Town Hall.

Sint Laurens, 4 april 2016