Elias - the making of ... 14
Een Amsterdamse Elias (1)
Op de website van het Holland Symfonie Orkest (www. koorbegeleidingen.nl) leest Martin dat de Elias op zaterdag 11 juni in de Westerkerk in Amsterdam wordt uitgevoerd. Het Holland Symfonie Orkest is ook het orkest dat op 17 december de Elias mee in Vlissingen komt uitvoeren. De VOV werkt al heel veel jaren met dit orkest samen en menig orkestlid en zeker de twee die de directie over het orkest voeren zijn goede bekenden van VOV geworden. De uitvoering is verder door het Toonkunstkoor Amsterdam, vier solisten en een organist op het koororgel van de kerk. Martin is meteen gemotiveerd om te gaan luisteren. Hoe pakken ‘zij’ het aan? Hoe klinkt het in zo’n grote kerk? Hoe komt het over op het publiek? En nog vele andere vragen. Samen met zijn vrouw stapt Martin op die zaterdag met zijn gratis reisdag in de intercity naar Amsterdam. Hieronder zijn bevindingen. Het begint met een incident.
Wij lopen van het Centraal Station naar de Westerkerk. Vanaf de Keizersgracht steken we de Paleisstraat over. Voor provincialen (=mensen uit de provincie zoals wij) is dat niet zonder risico. Vanaf de eerste stap op Amsterdamse bodem hebben we ons voorgenomen alle stoplichten voor voetgangers in acht te nemen…. Zo ook de Paleisstraat, want als je daar stoplichten zou negeren dan breng je jezelf in levensgevaar. Dus wij steken bij groen over, en bijna aan de overkant beland, worden wij nèt niet voor onze sokken gereden door twee andere, fietsende provincialen: de voorzitter van ons koor en haar man…. die ook gekomen zijn voor de Amsterdamse Elias.
Zo zie je maar dat Amsterdam eigenlijk ook een groot dorp is.
Om half acht gaan de glazen schuifdeuren van de Westerkerk open. Goeie stoelen en een plaats op de 5e rij maken dat we er zin in hebben.
Het koor wacht nog in de coulissen. Het orkest zit er al. Dus daarop maar eerst gefocust.
Meteen kan ik constateren dat het orkest groter is dan bij ons. Liefst 8 eerste violen en 8 tweede violen; dan 6 altviolen en slechts 3 cello’s. Maar dan wel weer 3 contrabassen. Ad Murck van het HSO vertelt me dat dirigent Boudewijn Jansen graag werkt met een grote, warme strijkersklank. Dit komt de zachte passages ten goede. Natuurlijk is het ook een kwestie van geld; wij zijn al blij met de verhouding 6:6:4:3:2. Veel meer ruimte voor de strijkers op het podium hebben we ook niet.
Het hout is in Amsterdam net zoals bij ons: 2 fluit, 2 hobo, 2 klarinet, 2 fagot.
Bij het koper idem dito: 4 hoorn, 2 trompet, 3 trombone en een tuba (bij Mendelssohn een euphonium). En tenslotte natuurlijk de pauken met Leon de Laat (zie de foto).
Opmerkelijk is dat de houtblazers de achterste rij vormen en op een verhoging zitten. Het grote koper met de pauken zit daarentegen een beetje opzij, eigenlijk in de zijbeuk en niet op een verhoging. Dat heeft tot gevolg dat het koper meer indirect klinkt. Tijdens het concert blijkt dat ook. De grote (= zeer ruime) akoestiek van de kerk zorgt ervoor dat hun geluid nog meer verstrooid wordt.
Ook de pauken blijken minder scherp te klinken. De felheid van bepaalde (Baäl-)koren wordt in de partituur onderstreept met paukenroffels, die meestal met het hout of met omgekeerde stok worden geslagen. De pauken zorgen dan voor opwinding én ophitsing van het volk. Dat effect is er nu niet. Jammer, want Mendelssohn bedient zich er nadrukkelijk van. Wat gaan wij met deze ervaring doen? In het voorlopig speelplan van onze Elias komen het grote koper en de pauken wel op een verhoging. Ze vormen de achterste rij van het orkest, met de pauken in het midden. Als we het hout ook omhoog willen brengen, dan komt het grote koper met pauken zelfs op een 2e niveau uit. Dat is nu al studiemateriaal voor onze podiumontwerper.
Terug naar het orkest. Het speelde in Amsterdam geweldig. Hier hoorde je een compleet symfonie-orkest, zoals dat in de tijd van Mendelssohn (én Schubert én Schumann) was ontstaan.De balans met het koor klopte. Het orkest is in deze Mendelssohn niet begeleidend, maar voegt een eigen dimensie toe aan het gezongen drama.
Over het koor en de eisen die de Elias daaraan stelt in het volgende Elias-journaal meer.
Martin Ruppert
Sint Laurens, 13 juni 2016