Elias - the making of ... 15
Een Amsterdamse Elias (2)
De Amsterdamse uitvoering van de Elias dreunt nog na in het hoofd van Martin. Ook bij de voorzitter van de VOV, Els Pleijte, heeft de uitvoering door het Toonkunstkoor Amsterdam diepe indruk gemaakt. Op de maandagavond na dit concert, aan het begin van de wekelijkse koorrepetitie, vertellen beiden over het concert in Amsterdam. Zij willen hun ervaringen en indrukken delen met de eigen koorleden.
Waarom dreunt zo’n uitvoering dagen later nog na? Hieronder Martin’s relaas.
De Westerkerk is natuurlijk een imposant bouwwerk. In mijn studententijd was ik er op zondagavond een vaste bezoeker van de maandelijkse Bach-cantatediensten. Daar kwamen heel veel mensen op af. Niet in de laatste plaats omdat in die jaren ds. Buskes er preekte. Bach en Buskes maakten veel tongen los en deden de koffie na afloop goed smaken.
Nu, in de maar half volle Westerkerk komen deze herinneringen aan toen boven.
Nu blijft de hoge kansel leeg.
Nu zijn de ongemakkelijke eikenhouten stoelen met hoge rugleuning en rieten zitting vervangen door comfortabele fauteuils met armleuningen. Een zit van bijna 3 uur levert geen enkel probleem op. Dankzij het geboden zitcomfort wordt mijn aandacht geheel gevangen door wat het koor deze avond presteert.
Toonkunst Amsterdam is net iets groter dan onze eigen Vlissingse koor. Zij hebben 30 sopranen, 30 alten, 20 bassen en 20 tenoren. Wij zitten er alleen met de tenoren wat onder, namelijk op dit moment 16. De gemiddelde leeftijd van Toonkunst Amsterdam is zichtbaar lager. En ik hoor om mij heen vertellen dat bij Toonkunst Amsterdam het afnemen van stemtesten de gewoonste zaak van de wereld is. Koorleden moeten regelmatig komen voorzingen. Het kan het begin zijn van een mooie zangcarrière, maar ook het einde ervan – althans bij dit koor - inluiden.
Toonkunst Amsterdam wordt veelvuldig ingehuurd bij grote en bekende orkesten. De Elias is een eigen productie; en wordt nu slechts één keer uitgevoerd.
Zoals in het Elias-journaal 10 staat, vond de eerste uitvoering van de Elias plaats op 26 augustus 1846 in Birmingham. Nog geen anderhalf jaar later, op 17 februari 1848, voert de Maatschappij ter bevordering der Toonkunst, afdeling Amsterdam de Elias al uit.
Het zal vervolgens tot 1909 duren voordat de Elias weer op het programma staat.
Uit het archief van het Concertgebouworkest:
9 solisten staan er op de rol, waaronder E. Adema, een jongenssopraan die Der Knabe zingt.
Anno 2016 ligt de Elias pas voor de 3e keer bij Toonkunst Amsterdam op de lessenaar. In tegenstelling tot de uitvoering in 1909 werkt het koor met slechts 4 solisten. Het dubbel-kwartet en het terzet worden door het kleinkoor van Toonkunst Amsterdam gezongen.
En hoe zingt het koor?
Het koor maakt diepe indruk: bijna shockerend zo goed. Het zingt alert van de eerste tot de laatste noot; met power en XL-power; van zacht naar fluweelzacht. Met de blik vast op de dirigent gevestigd en slechts af en toe spiekend in de partituur. In die partituur staat wanneer ze moeten gaan staan en wanneer ze moeten gaan zitten. Alle 100 koorleden tegelijk. Niks geen aarzeling, niks geen leunen of wachten op de buurman of -vrouw.
Als het orkest dubbelforte speelt, met al het koper en de pauken in actie, komt het koor er als één blok overheen. Roept de muziek bij mij al veel emoties op, dan worden ze hier door de enorme zeggingskracht van het koor op die avond in de Westerkerk bijna platgedrukt. Het slot van de Elias, eigenlijk al vanaf het koor waarin gezongen wordt dat de Heer voorbij gaat (zie Elias journaal 13), is - ook voor de luisteraar - één grote uitputtingsslag. Als koorzanger moet je in top-conditie zijn om het fysiek, psychisch en emotioneel tot het laatste Amen vol te houden. De Elias kun je niet zingen op de automatische piloot. Je moet het volledig op eigen benen tot een goed einde kunnen brengen. En dat einde kwam tegen elf uur; muisstil is het in de inmiddels donkere kerk als de dirigent zijn dirigeerstok langzaam laat zakken. Ovationeel is het applaus dat daarna losbarst. Puur spanning, puur emotie die een uitweg zoekt en nu krijgt. Ook bij de koorleden!
Sint Laurens, 15 juni 2016